Interview with Do Le Na, Le Trong Hung's Wife

Two weeks after announcing his intention to stand as a candidate in Vietnam’s forthcoming National Assembly elections, Le Trong Hung was arrested. Hung is an independent journalist who has supported local activists in their disputes with the government over land rights. We sat down with Hung’s wife, Do Le Na, to discuss Hung’s work, and the challenges of being married to an activist. Watch the video below and read the full transcript below. The Vietnamese subtitles version can be found here.

Also read Na’s letter to international human rights organizations in which she expresses concerns for her husband’s situation in prison. She asserts that Hung is innocent, and that his arrest is the government’s “illegal” attempt to “silence dissidents.”

—

Hai người quen nhau như thế nào?

How did you two meet?

Trước mình đi học.

When I was in school…

Mình học ở trường Nguyễn Đình Chiểu ấy, thì ở trường

I went to Nguyen Dinh Chieu, and at the school

có một tờ tạp chí

there was a magazine

của học sinh khiếm thị và mình là một

by visually-impaired students, and I was

trong những thành viên tích cực.

one of its most active contributors.

Bạn biết là bây giờ mình là giáo viên dạy Văn.

As you know, I’m a Vietnamese literature teacher nowadays

Nghĩa là mình có năng lực văn chương, chính vì vậy mà

meaning I have a bit of literary skills. Anyways,

các bài thơ của mình được đăng phát ở nhiều các báo

I had a few poems published in various papers

trên Đài tiếng nói Việt Nam, Đài Hà Nội ấy.

and read on the radio station Voice of Vietnam in Hanoi.

Thì

At the time

trong khi anh ấy (Lê Trọng Hùng) dạy học trên miền núi, trên Lào Cai ấy,

he (Lê Trọng Hùng) was a teacher in a mountainous area of Lao Cai.

thì trong một lần anh ấy nghe được thơ của mình trên

One time, he heard my poetry in an episode

chương trình Tiếng Thơ của Đài Tiếng Nói Việt Nam thì

of the Sound of Poetry program on the Voice of Vietnam,

ấn tượng.

and he was impressed.

Sau đó mấy năm sau xuống Hà Nội học Luật.

A few years later he went down to Hanoi to attend

Học Luật từ xa, học cái chương trình của Đại học Mở

law school in a distance learning program at the Open University.

thì anh ấy tìm gặp mình, rồi quen nhau.

He went looking for me, and that’s how we met.

Anh Hùng làm việc gì? Điều gì thôi thúc anh ấy làm các việc đó?

What does Hung do? What motivates him to do those things?

Bởi vì anh ấy muốn là góp sức mình để thay đổi xã hội.

He wants to help change society.

Có rất là nhiều cách.

There are many ways.

Nhiều người đi theo những con đường khác nhau.

Each person follows his own path

Nhưng mà anh Hùng thì muốn là

but what Hung wants,

cái quan trọng nhất là phải thay đổi suy nghĩ

the most important thing to him, is to change the thinking

cho người dân.

of the people,

Giúp họ hiểu được

help them understand

Quyền và Nghĩa Vụ của mình.

their rights and their duties.

Do đó là anh ấy chọn con đường là tặng Hiến Pháp.

That’s why he chose to distribute the Constitution.

Không chỉ mua Hiến Pháp về để tặng cho dân

Not just buying copies and giving them to people

mà là

but also

anh ấy còn làm những chương trình

creating programs

để giải thích,

to explain it

để giúp cho người dân hiểu các quyền

so people can understand the rights

các cái

and all the

điều luật ở trong Hiến Pháp ấy.

laws contained in the Constitution.

Thế rồi

After that,

mọi người

everybody

xin Hiến Pháp và cần thiết thì đến đây, anh ấy

asked for copies, and if needed, they could come and he

hướng dẫn cho.

would help them,

Chỗ nào chưa hiểu thì giải thích.

explaining anything they didn’t get.

Còn

And

có cái gì oan sai mà nếu như đủ chứng cứ thì anh ấy

if there was an injustice with sufficient evidence

giúp đưa lên sóng (truyền hình CHTV)

he would help bring that up on TV

Làm việc tại nhà như vậy có bất tiện cho gia đình không?

Is it inconvenient to work from home like that?

Có chứ (cười)…!

Of course!

Mới sáng mở mắt ra đã có dân oan đến rồi.

Land grab victims would show up real early in the morning.

Thường là nhà mình vẫn hẹn sau 8h sáng.

We usually told them not to come before 8 am.

Lúc đấy thì con cái, cho con nhỏ ăn uống rồi đi học rồi

Only after the children have eaten and gone to school

thì mới làm được.

could we then help.

Có những khi vừa mới mở mắt ra đã kéo hàng đoàn người vào đây.

Sometimes a big group would come before we even got out of bed.

Mình thì không nhìn thấy, đi lại nó khó khăn, con thì bé.

I can’t see, so it’s difficult for me to get around, and our children are too young.

Còn chưa cho nó ăn uống thì nó cứ mè nheo.

They’d make a fuss if they’re not fed.

Thằng bé nhà mình nó ăn uống nó khó lắm.

My son is a picky eater.

Thế rồi nó cứ mè nheo thôi, xong rồi khách thì đông.

He’d be fussing all the time, with a huge crowd at our house.

Tóm lại là nó rất bất tiện

It’s quite inconvenient, really.

có những lúc họ đến họ cứ nằm la liệt đầy nhà mình này.

Sometimes they’d be lying all over our floor.

Anh ấy (Lê Trọng Hùng) cũng cố gắng nói với cả.

My husband would try to tell them,

Hẹn với

to ask them,

dân oan ấy.

those poor victims

Là vào cái khung giờ này chúng tôi mới có thể làm việc được.

that we could only start at such and such time.

Nhưng mà không phải ai cũng nghe và cảm thông

như mình đã nói ở trên ấy.

But like I’ve said, not everyone listened or sympathized.

Họ chỉ cần được việc của họ thôi.

They just worried about their own business.

Có những người họ cũng biết nhưng mà có những người thì…

Some people were considerate, but some were just concerned

Họ chỉ cần được việc thôi.

about getting their problem solved.

Họ đến mà

If they came

chẳng may anh nhà mình đi vắng thì

and for whatever reason my husband wasn’t home

họ lại

then they

oán hận, lại kêu là mất cả việc mất cả buổi các thứ.

would complain, saying that they’d wasted a whole day’s work, etc.

Nhưng mà họ không nghĩ đến là

But they don’t realize

nhà mình làm cái công việc này là làm tự nguyện.

that we’re volunteering our time doing this.

Bản thân anh ấy rất là nguy hiểm

The work poses a lot of dangers for my husband,

nhưng người dân oan người ta không hiểu cái điều đó.

but these people don’t understand that.

Họ chỉ biết đến bản thân mình thôi, biết đến vụ việc của mình thôi.

They only think about their issue, about their case.

Và xong là thôi!

And once it’s done they’re gone.

Nhưng mà anh nhà mình thì không muốn như thế.

But that’s not what my husband wants.

Anh nhà mình thì muốn là

What he wants is that

họ không chỉ biết đến cái việc của họ

they don’t just think about their own issue

mà họ phải quan tâm đến

but be concerned about

cái lợi ích chung và cả xã hội.

the common benefits to all of society.

Bởi vì là

Because

ai cũng biết

if everyone only thinks

cho cái lợi ích của mình thì đương nhiên là

about their own benefits, then of course

sẽ không còn ai lo cho xã hội nữa. Đúng không? Và nó sẽ

no one will take care of society. Right? And that would be

tồi tệ là phải thôi.

a bad thing, indeed.

Anh Hùng và chị có lường trước được nguy hiểm của việc mình làm?

Did you and Hung anticipate the dangers you’d face?

Khi xác định bước vào cái con đường như thế này

là biết nguy hiểm rồi.

When we chose this path, we knew it’d be dangerous.

Bởi vì những cái việc làm

Because the things we do,

Ví dụ như

like, for example

việc đầu tiên đơn giản

the first simple thing

đấy là trao Hiến Pháp (sách) cho dân.

is to give people copies of the Constitution.

Thì đây là việc làm của nhà nước;

Actually that should be the job of the government,

của những người cầm quyền.

of the people in power.

Hiến Pháp là bộ luật tối cao của

The Constitution is the highest law

dân tộc Việt Nam đúng không?

for the people of Vietnam, correct?

Lẽ ra thì họ viết ra

Since they wrote it,

thay mặt người dân họ viết ra cái bộ Hiến Pháp đó thì họ phải

since they as representatives of the people wrote that document, they should

phổ cập cho dân chúng được biết,

distribute it to all the people

được hiểu về quyền lợi của mình nhưng họ không làm.

so we know what our rights are. But they don’t do that.

Không làm (không phổ biến Hiến Pháp) đương nhiên là

có lý do của người ta. Đúng không?

And they must have their reason for not doing that (distributing the Constitution). Right?

Thế nhưng bây giờ mình lại đi làm cái việc đó (phổ biến Hiến Pháp),

Yet we are now doing that,

và nó có một trào lưu, đấy là:

and this started a trend, that is

có rất là nhiều những dân oan ấy,

some of these land grab victims

khi mà đến

when they go to

tiếp xúc với cả các cái cơ quan

meet with officials

chính quyền ấy.

of the government

Thì họ dở Hiến Pháp ra và họ

they’d bring a copy of the Constitution with them

dở điều luật này điều bao nhiêu, điều bao nhiêu ra và bảo

and would open it to section such and such, and say

tôi có quyền như thế này như thế kia.

I have this right, that right, and so on.

Hay là còn có một trào lưu khác đấy là việc

Or another trend is where people would

livestream lại để

livestream,

gọi là giám sát

calling it “supervising

viên chức làm việc,

officials as they work”

có đúng với Hiến Pháp và Pháp Luật hay không?

to make sure the officials don’t violate the Constitution or the law.

Đấy là từ anh nhà mình truyền cảm hứng.

Those things were inspired by my husband.

Vậy thì

That’s why

cái điều đó (phổ biến Hiến Pháp)

our activity (distributing the Constitution)

khiến cho người cầm quyền, nhà cầm quyền rất là đau đầu.

causes a lot of headaches for the government and the people in power.

Và họ không thích.

They don’t like that.

Không thích thì đương nhiên là nó sẽ ảnh hưởng tới

bản thân mình thôi.

And since they don’t like it, it causes problems for us.

Thế còn

The other thing is

cái việc mà giúp dân lên sóng ấy,

we help people take their complaints

để kêu oan ấy.

online.

Bởi vì phần lớn

The majority of

các vụ án ấy là oan sai về đất đai.

those cases involve land disputes.

Nghĩa là các cái

That is, the instigators

nhóm lợi ích ấy, họ cướp đất của dân.

are special interest groups who steal people’s land.

Vậy thì bây giờ mình lại giúp dân

And here we are helping villagers

phanh phui những cái vụ án đấy ra thì đương nhiên là

người ta ghét rồi. Đúng không?

expose their wrongdoings, so of course they hate us. Right?

Và xác định!

We accept that.

Bước vào cái con đường như vậy là nó đã nguy hiểm rồi.

Choosing this path means accepting a certain amount of danger.

Chị hãy nêu một ví dụ về Quyền Công Dân ghi trong Hiến Pháp?

Can you give an example of a citizen’s rights according to the Constitution?

Người dân có quyền

Citizens have the right

được

thể hiện

express

cái chính kiến của bản thân. Đúng không? Không bị cấm đoán

their views. Correct? Without being prohibited

bằng mọi hình thức.

by any means.

Thậm chí là được quyền cung cấp

We even have the right to supply

thông tin cho báo chí hay là

information to the media.

tiếp cận nguồn thông tin. Đúng không?

Or to access sources of information. Right?

Thế nhưng mà nhiều người thì không biết và sợ hãi.

And yet many people are afraid because they didn’t know that.

Hay là người dân có quyền giám sát

Or citizens have the right to oversee

việc làm của

the work by

các nhân viên ở các bộ máy

government employees at the

nhà nước. Đúng không?

various agencies. Correct?

Bởi vì là

Because

nhà nước là gì? Là công cụ

what is the government? It is a tool

để giúp dân

to help citizens

mưu cầu hạnh phúc của mình.

pursue their happiness.

Đúng không?

Is that right?

Thế nhưng mà

But then when

nhân dân ấy, khi mà ra đến

our people go to these agencies

các cơ quan nhà nước thì lại

they often have the attitude of a mendicant

đi với tâm thái là cầu xin.

begging for favors.

Đúng không?

That’s a reality.

Chúng ta

đóng thuế vào để duy trì cái bộ máy đó để giúp cho,

pay taxes to maintain that system,

khiến cho bộ máy đó phải hoạt động. Và

to keep it running, and to

bảo vệ hay cung cấp những dịch vụ khiến cho cuộc sống

của chúng ta nó tốt đẹp hơn.

protect or provide services that improve our lives.

Nhưng mà người dân không hiểu như vậy.

But many people don’t understand that.

Mà lúc nào đi đến

Anytime they need to go to

các cái cơ quan

these government

của nhà nước thì

offices, they

luôn luôn có một tâm thái đấy là cầu xin.

always have this begging mindset.

Nhà mình á,

In our family

đi ra phường hay là đi đâu chẳng hạn

when we go to, say, the precinct office

thì nói là YÊU CẦU.

we use the word REQUEST.

À! Bây giờ con tôi vừa mới sinh.

For instance, we have just had a baby

Nên là YÊU CẦU anh/ chị làm giấy khai sinh cho con tôi.

We’d like to REQUEST a birth certificate.

Chứ không xin xỏ gì hết.

There’s no begging or anything

Bởi vì đấy là quyền của chúng ta.

because that is our right

Và cái đó là Hiến Pháp quy định.

and what the Constitution stipulates.

Từ xưa đến nay,

For the longest time,

dân mình không hiểu được điều đó nên là

our people didn’t understand that, so

anh nhà mình muốn thay đổi cái nhận thức của dân.

my husband wants to change their mindset.

Khi mà nhân dân đã hiểu được rõ ràng về

Once the people realize what their

quyền lợi của mình thì họ

inherent rights are

sẽ biết cách bảo vệ quyền lợi của mình.

they’ll know how to protect them.

Và sẽ biết cách yêu cầu các cơ quan nhà nước phải

And they’ll know how to demand that government agencies

làm đúng với trách nhiệm của mình.

must do their jobs responsibly.

Có điều gì chị không vừa lòng về anh Hùng hoặc công việc của anh ấy?

Is there anything you’re not happy with about Hung or his work?

Không vừa lòng thì có.

Yes, there is.

Ví dụ như anh ấy

For example, he’s

chỉ lo việc cho dân oan thôi.

only concerned about land victims.

Chỉ lo những cái

He worries about those things

suốt ngày lo vận động

all day long, only working

để

tặng Hiến Pháp (sách).

give away copies of the Constitution.

Thậm chí là lấy cả tiền lương của mình

He even uses his own salary

trong khi đó anh ấy không có công việc ổn định.

when he himself doesn’t have a steady job.

Thỉnh thoảng mà dân oan cho được đồng nào thì cho.

Every so often, if some people could pay him, that’s great.

Hay là

Sometimes

biếu được củ sắn củ khoai, cái gì đó…

a sweet potato or something from their garden.

Thế thì mọi cái thu nhập trong gia đình ấy là

And thus all income and spending in our household

đổ lên vai mình hết.

falls on my shoulders.

Lương của giáo viên thì bạn biết rồi, rất là thấp.

And I’m sure you know, a teacher’s salary is very low.

Mình đi làm việc hơn

I’ve been working

10 năm nay rồi.

more than 10 years now.

Ở trường mình ấy, là trường đặc biệt.

Because ours is a special school

Nên là mình được

I receive an extra

phụ cấp 70% đứng lớp.

70 percent for teaching.

Thế nhưng mà tổng lương bây giờ chỉ có hơn tám triệu thôi,

8,2 triệu thôi.

And still my take home pay is only about $350 (USD) a month.

Mà lo cho 2 con nhỏ, lo chi phí gia đình rồi đủ các khoản điện nước,

internet…

We have two small children, family expenses, utility bills, internet…

Thế thì nhiều khi anh ấy còn lấy tiền của mình đi mua Hiến Pháp.

And yet sometimes he’d use that money to buy more copies of the Constitution

Bạn nghĩ là có bực mình không?

Wouldn’t that make you mad?

[cười]

Xong rồi

And then

tối ngày kết nối bạn bè với dân oan

all day long he hangs out with those victims

không có thời gian giúp mình dạy dỗ con,

and spends little time to help me with the children,

làm việc gia đình, nhà cửa bề bộn.

with housework. The house is a mess.

Thế thì bạn nghĩ có bực mình không?

Wouldn’t that make you angry?

Đương nhiên là có đúng không? Sẽ không thể nào tránh

khỏi những cái xô xát đó được.

Of course, right? You can’t avoid those conflicts.

Tuy nhiên mình nghĩ rằng là việc làm của anh ấy không có gì sai cả.

However, I don’t think what he’s doing is wrong.

Nó mang lại lợi ích cho nhiều người.

It brings benefits to a lot of people

Nên là mình không phản đối.

so I’m not against it.

Nhưng mà nhiều khi thì cũng phải hạn chế bớt,

But you still need to have some limits

bởi vì nó mang lại sự nguy hiểm cho chính bản thân anh ấy

và gia đình.

because it brings danger to yourself and your family.

Anh ấy bị đi tù, chị có trách anh ấy không?

Do you blame him for being in jail?

Không!

No!

Bởi vì dù sao thì

Because in a way

vợ chồng mình đã xác định có một ngày như thế này từ lâu rồi.

we both have known for a while now that such a day would come.

Chỉ có điều là không ngờ nó đến vào cái giai đoạn này thôi.

We just didn’t expect it to come at this particular time.

Bởi vì là

Because

đợt này thì anh ấy

this time around

anh ấy nghĩ rằng là một mình bản thân anh ấy

he felt that if all he did

mà cứ vận động rồi cứ ki cóp để mua Hiến Pháp

was save money to buy copies of the Constitution

tặng cho dân thì không biết bao giờ mới tặng đủ.

to give to the people it would never be enough.

Anh ấy có một cái dự án gọi là

So he came up with this project called

“công dân hoá xã hội Việt”

“citizenize Vietnam”

hay là “xây dựng đại lộ

or “building a highway,

con đường công dân”

a citizen’s highway”

cho dân tộc Việt.

for the Vietnamese people.

Thế thì một mình anh ấy cứ cặm cụi làm như thế

He thought if he just did it all alone

thì không biết đến bao giờ mới đạt được cái mục đích.

there’s no telling when he might succeed.

Nên là anh ấy muốn

So he decided to

anh ấy ứng cử vào Đại biểu Quốc Hội.

run for a seat in the National Assembly.

Thứ nhất,

First of all,

là làm cho cái Quốc Hội nó thay đổi;

to change the Assembly

nó thực sự

so that it truly contains

là những người đại diện cho dân;

representatives of the people.

thứ hai là, với vai trò của một

Secondly, as a representative

Đại biểu thì anh ấy sẽ có cơ hội

he would have the opportunity

để thúc đẩy cái dự án của mình nó được tiến hành nhanh hơn.

to promote and accelerate his project.

Do đó mà anh ấy ứng cử Đại biểu Quốc Hội.

And that is why he chose to run.

Tuy nhiên là

However,

đương nhiên là trong quá trình ứng cử thì nó

the process of running

có những cái sự gây khó dễ.

has its own set of challenges.

Nhưng mà cuối cùng thì mọi việc đều đã trót lọt,

But in the end everything got worked out,

hồ sơ các thứ cũng đã nộp xong, oke xong hết rồi.

all the required documents were filed, everything was ok’d.

Và mình nghĩ là,

So I thought

vợ chồng mình vẫn nghĩ là làm gì thì làm

the two of us thought, no matter what,

có thể là…

maybe…

Trước tết đã có những dấu hiệu nguy hiểm rồi

Before the Lunar New Year there already were some signs of danger,

nhưng mà mình nghĩ là

but I thought

có thể là sẽ qua cái đợt bầu cử Đại biểu Quốc Hội này đã.

maybe they’d wait until after the election of the National Assembly.

Bởi vì nó bắt anh Hùng vào dịp này thì sẽ

Because if they arrested him at this time

mà anh ấy lại đăng ký ứng cử, tranh cử Đại biểu Quốc Hội.

while he himself is a candidate for a seat in the National Assembly,

Thì nó sẽ gây ra một cái tai tiếng. Đúng không?

it would cause a huge controversy. Right?

Thế nhưng mà họ bất chấp!

It turns out they could care less.

Và họ vẫn cứ bắt.

They still arrested him.

Tuy nhiên là họ không dám nói rằng là: “tôi bắt anh vì anh dám

tranh cử Đại biểu Quốc Hội”.

But they were afraid to say: “We arrested you because you dared run for the National Assembly.”

Mà họ vu cho anh ấy vào Điều 117, đó là: làm, tàng trữ, phát tán

So they alleged that he violated Article 117: to make, store, distribute

tuyên truyền các cái tài liệu, vật phẩm chống nhà nước.

propaganda and other documents or materials against the State.

Thế làm cái gì?

And what did we make?

Ở nhà mình chỉ có Hiến Pháp,

At our home we only had copies of the Constitution,

hồ sơ của dân oan,

filings by land victims,

sách lịch sử và hồ sơ tranh cử của anh Hùng.

History books, and Hung’s paperwork regarding his run for office.

Người ta chỉ thu được những thứ đó!

That’s all they could confiscate.

Cộng với máy tính, camera các thứ để anh ấy lên sóng

giúp cho dân.

Plus things like his computer and camera which he used to help the victims online.

Chẳng có cái tài liệu chống phá nào hết.

There wasn’t any propaganda against the state at all.

Ngoài anh Hùng ra, còn có ai tham gia ứng cử Đại biểu Quốc Hội?

Did anybody else run beside Hung?

Không biết là có đúng là 30 người là những người

ứng cử tự do thật không?

There are 30 in all, but we don’t know whether they’re truly independent

Hay là do quân của họ hay thế nào mình không biết.

or just the Party’s candidates, we can’t tell.

Nhưng mà có 30 người ứng cử tự do.

But technically there are 30 independent candidates.

Tuy nhiên là ở trong đó ấy là có 2 người

Of those candidates there are two people

Là

who are

chồng mình và một anh Khánh

my husband and a person named Khanh

bị bắt ở Ninh Bình ấy.

who was arrested in Ninh Binh.

Thì

They

hai người là có những cái hoạt động rầm rộ.

both had very active campaigns.

Tuy nhiên là anh Khánh kia chỉ lên sóng để anh ấy nói thôi.

But Khanh only went online to talk about things

Còn anh nhà mình thì

Whereas my husband

không chỉ lên sóng để làm các chương trình

not only went online, he created programs

đào tạo dân biểu này;

to train people to become a representative,

rồi mua trang phục này;

he bought new clothes

rồi làm album tranh cử này;

he made a campaign photo album,

rồi có cái dự án tranh cử rõ ràng.

and he had a defined campaign project.

Sau đó thì anh ấy còn tuyên bố là anh ấy sẽ mang loa đi để kêu gọi

Afterwards he announced that he’d be going around with a loudspeaker

tranh cử ở các nơi công cộng.

to campaign in public spaces.

Vậy thì

In other words,

anh ấy không ngồi yên để chờ người ta loại ra

He didn’t just sit around waiting for them to kick him out

như những người ứng cử tự do

like the other independent candidates

những năm trước, những khoá trước.

from previous election cycles.

Mà anh ấy chủ động

And he took charge

với công việc của mình.

of his activities.

Chính vì vậy mà có lẽ là

That’s probably why

ở phía cầm quyền ấy họ sợ

The government was afraid

cái việc làm của anh Hùng sẽ tạo ra một tiền lệ

that Hung was setting an example

để cho nhiều người khác học tập.

for others to learn from.

Và như thế thì đương nhiên nó đe doạ đến họ đúng không?

Of course, that threatened their control

Và họ bắt!

So they had to arrest him.

Từ lúc làm công việc xã hội, gia đình có được bình yên không?

Since you became activists, has the family been peaceful?

Làm sao mà bình yên được?

How could it be peaceful?

Thứ nhất là cái công việc sẽ khó khăn.

First of all our work was made more difficult.

Khi mà anh Hùng nghỉ việc

When Hung quit his job

ở bên trường Xã Đàn ấy.

over at Xa Dan.

Ngày xưa anh ấy dạy ở bên trường Xã Đàn ấy nhưng mà

He used to teach at Xa Dan, but

hiệu trưởng bên đấy là anh Đinh Đoàn á,

the principal is Dinh Doan.

bạn biết không?

Do you know that name?

Chuyên gia tâm lý chuyên tư vấn tình yêu ấy?

The famous psychologist and “romance advisor”?

Thế thì

Anyway,

có rất là nhiều sai phạm thì anh ấy (anh Hùng)

he committed a lot of wrongdoings, so my husband

đưa ra trong Hội nghị cán bộ công nhân viên chức ấy

raised the issues at the general meeting of employees

anh ấy đề nghị thay đổi nhưng ông ấy

and suggested some changes, but Doan

cứ càng ngày càng lún sâu vào thì

kept sinking lower each day,

sau đó mới viết đơn thư lên Sở Giáo Dục (Hà Nội).

And at last Hung wrote a letter to the Education Department (in Hanoi).

Và từ cái việc đấy thì

As a result of that

cuối cùng thì ông ấy (hiệu trưởng Đinh Đoàn) phải ra đi.

in the end Mr Doan had to leave.

Và anh ấy cũng nghỉ.

And my husband resigned also.

Anh ấy bảo là anh ấy không muốn đi làm nữa,

He said he didn’t want to work there anymore,

bởi vì đi làm như thế thì nó sẽ

because if he stayed

hạn chế bởi vì là người ta

he’d be limited because the people there

giữ, người ta khống chế miếng ăn của mình thì

would control him economically

đương nhiên là mình sẽ khó. Đúng không?

and that would make life difficult for him, you know?

Sau đó anh ấy về thì

After that, he started to

đầu tiên là chạy Grab này rồi thì

work as a Grab driver, and then

chạy xe ôm, rồi đi giao hàng…rồi cuối cùng thì đi xay thuốc.

bike taxi, delivery man…. Then lastly as a medicinal herb helper,

Nghiền thuốc cho cái nhà 59 ở cái cửa hàng ngay đầu này này,

crushing herbs for the shop at number 59 on this street

đầu ngách ấy!

right at the turn!

Đấy! Nhưng mà

So that’s it. But then

khi anh ấy tham gia vào các hoạt động kia thì người ta

when he joins these other activities then they,

đầu tiên là họ (an ninh) gây khó dễ.

undercover police initially, started to harass him.

Nghĩa là họ đến họ

They would come

họ cho người đến để kêu ca là bụi bặm rồi

and then start complaining about the cleanliness,

gây khó dễ cho ông bà chủ ấy để buộc phải cho mình nghỉ.

Causing troubles so that the owners had to let him go.

Đấy! Làm cái gì nó cũng khó khăn.

So you see, everything became difficult.

Đấy là những việc về kinh tế nhá, là với những người như

anh Hùng nhà mình á

That’s how they attack you economically, people like my husband.

Những người mà có ý kiến bất đồng với họ (chính quyền) á

People who openly disagree with the State,

thì họ tìm cách triệt hạ về kinh tế.

they try to destroy you economically.

Bởi vì khi anh đã

Because once you’re in a bind

khó khăn về mặt kinh tế thì anh phải loay hoay với cuộc sống

economically, you have to struggle to stay alive,

không còn tâm lực mà để làm việc khác. Đúng không?

you have no energy left to do anything else. Correct?

Thứ hai nữa là

The second thing is

có những cái vụ việc gì mà lớn xảy ra, ví dụ các vụ án,

when there’s a big event of some sort, like a major case,

các phiên toà xử những người bất đồng chính kiến,

a trial for political dissidents,

hay là các cái vụ Đồng Tâm.

or like the Dong Tam incident.

Người ta kiện cáo rồi

Beyond what those things entail

khi mà vụ Đồng Tâm nổ ra thì người ta đều cho người tới

canh giữ nhà mình.

When Dong Tam happened they sent undercover agents to guard our house

Để anh Hùng khỏi phải đi, khỏi phải đưa tin.

to prevent Hung from going anywhere to gather or spread news.

Có khi nào vì áp lực mà chị muốn khóc?

Do you feel like crying sometimes due to the pressure?

Đương nhiên là mình cũng không thể.

Of course I cannot.

Nhiều lúc mình cũng chỉ muốn khóc cho thoả thích một tý.

Sometimes I’d like nothing better than a good cry.

Nhưng mà

But then

mình còn 2 còn nữa, mình mà khóc chúng nó cũng rống lên.

I have two kids. If I cry they will also wail and scream.

Bởi vì thằng bé lớn nó đã

The older boy

nhận thức được rồi.

can understand things now.

Khi mà người ta đột nhập vào nhà mình, bắt bố đi rồi

đột nhập vào nhà,

When the police entered the house and took his daddy away

xong rồi người ta xét nhà, rồi người ta đưa nó về.

and when they searched the house, and brought him home,

Thì nó cứ khóc! Nó cứ khóc oà lên.

he just cried, and cried and cried.

Xong rồi nó cứ nghĩ là tại nó mà bố mới bị bắt.

And then he thought it was because of him that daddy was taken away.

Vì đưa con đi chơi nên bố mới bị bắt.

Because daddy took him out that he was arrested.

Nó nhận thức được rồi nên mình không dám thể hiện

cái sự yếu đuối ra trước mặt 2 con.

So yes, he’s old enough that I don’t want to show any weakness in front of him.

Ý nghĩa của tên mà anh chị đặt cho các con?

What are the meanings behind your children’s names?

Thế thì theo bạn với người khiếm thị thì cái điều họ

khao khát nhất là cái gì?

What do you think a blind person would desire the most?

Là ánh sáng đúng không?

Light, right?

Thế thì mình đặt tên là Bảo Minh

So that’s why we named him Bao Minh (Precious Light)

chính là mình mong muốn con là nguồn ánh sáng

quý giá nhất của mình.

For I want him to be the most precious source of light in my life.

Khi mà sinh Bảo An là lúc gia đình mình đang gặp sóng gió rồi đang

When Bao An was born our family was going through a rough patch

đứng trước cái sự nguy hiểm rồi nên là

facing a serious danger, and that’s why

mới đặt tên con như vậy để mong là con sẽ mang đến

sự bình yên

we named her Bao An (Precious Peace) in the hope that she’ll bring peace

cho gia đình. An ổn cho gia đình.

and stability to the family.

Từ lúc bố bị bắt, Bảo An có nhắc tới bố không?

Has Bao An asked for her dad since his arrest?

Thỉnh thoảng buổi sáng hay là buổi tối

Sometimes, in the morning or in the evening

nó lại kêu sao bố đi lâu thế. An yêu bố rồi nhưng mà

bố lại chẳng về?

she’d ask why daddy is gone so long. That she loves daddy but why has daddy not returned?

Nhưng mà nó không biết.

But she doesn’t understand why.

Mình bảo là bố đi “công tác” một thời gian

So I tell her that he’s on a business trip

An phải ngoan thì bố mới về.

and daddy will come home if she behaves.

Còn Bảo Minh thì sao?

What about Bao Minh?

Có chứ. Nó trầm tính hẳn đi. Mình đang sợ là nó

Definitely. He’s changed drastically. I’m afraid that

còn bị trầm cảm ấy.

he might be depressed.

Vì là

Because

ngày xưa thì nó thoải mái

before this he used to be relaxed,

nó ăn nhiều rồi nó nói to rõ ràng các thứ nhưng bây giờ

he ate well, and talked loudly and all that, but now

nó cũng chẳng buồn ăn. Mỗi lần ăn một món gì nó lại nhớ

đến bố thì cả

he doesn’t very much. Every time we eat he asks about daddy,

mấy mẹ con chẳng ai muốn ăn thì sau đó

and then we all lose our appetite.

bây giờ nó cứ lí nhí trong mồm ra.

Now he barely lets a sound escape his mouth.

Nó cũng chẳng nói, nó thay đổi, nó trầm tính hẳn đi.

He doesn’t like to talk. He’s changed, his moods have grown much darker.

Xong rồi nó hay tủi thân.

He also feels self-pity.

Đi học về thì suốt ngày kêu đau đầu

When he gets home from school he often complains of headaches.

lên giường nằm một lúc đã xong rồi làm gì mới làm.

He’d get on the bed to lie down awhile before doing anything.

Xong rồi bạn bè

Our friends would come.

mọi người đến thăm xong rồi mọi người cứ bảo là

bây giờ bố như thế

They’d tell him now that daddy is in this situation

thì con phải mạnh mẽ lên, con phải làm chỗ dựa cho mẹ thì

you have to be strong, to help your mother.

với một đứa trẻ 10 tuổi cứ nói nhiều như thế

thì nó áp lực lên bản thân nó

Saying things like that to a 10-year-old child only puts more pressure on him.

Bây giờ chị có nhớ anh Hùng không?

Do you miss Hung?

Nói thật là mình

To be honest

ở giai đoạn này mình không có thời gian mà nhớ.

at this point I don’t have time to miss him.

Chỉ có đêm không ngủ được thì nghĩ xem là

At night when I can’t sleep I lie awake thinking

bây giờ không có thời gian mà nhớ lại ngày xưa hay nhớ cái gì

except there’s no time to remember what I used to remember in the past

mà chỉ nghĩ là bây giờ ở trong tù thì anh ấy như thế nào?

I just think about what he might be going through in jail right now.

Xong rồi sắp tới thì phải làm thế nào?

What should I do next?

Làm thế nào là tốt nhất cho anh ấy?

What would be the best thing to do for him?

Related Posts